Araçlardaki Sensörler ve Görevleri Nelerdir?

Motor sensörleri ne işe yarar? Araçlardaki sensörler ve görevleri nelerdir? Hangi sensör motorda hangi arızanın habercisidir?

Bilgisayarlar sadece programlandıkları görevleri yerine getirirler. Bir aracın motor kontrol bilgisayarı (ECU (Electronic Control Unite) veya PCM (Powertrain Control Module) olarak adlandırılır) çeşitli sensörlerden aldığı verilere göre hareket etmek üzere programlanmıştır. Bu sensörler motorun gözü ve kulağıdır. Aracın en iyi sürüş koşullarında çalışmasına yardımcı olurlar. Alınan sinyal ve verilerde bir kopukluk oluşursa motor arıza vermeye başlar.

PCM, soğutma sıvısı sıcaklık sensöründen veya oksijen sensöründen sinyal alamazsa yakıt sarfiyatı artar. Gaz kelebeği konum sensöründen, MAP sensöründen veya hava akış sensöründen iyi veriler almazsa, hava/yakıt karışımını doğru şekilde ayarlayamaz. Krank mili konum sensöründen bir sinyal almazsa motor çalışmayabilir.

Sensörler; ateşleme zamanlaması, yakıt dağıtımı, emisyon kontrolleri, şanzıman vites değiştirme, hız sabitleme, motor torku azaltma (aracın çekiş kontrolüne sahip kilitlenme önleyici frenleri varsa) ve alternatörün şarj çıkışını yönetmek için gerekli tüm temel işlevleri izler.

Şimdi bu sensörlere bir göz atalım.

 

Motor Soğutma Suyu Sıcaklık Sensörü

Genellikle silindir kapağı veya emme manifoldu üzerinde bulunan soğutma sıvısı sensörü, motor soğutma suyunun sıcaklığını izlemek için kullanılır. Direnç, soğutucu sıcaklığına orantılı olarak değişir. Bu sensörden gelen veriler PCM'ye bildirilir. PCM, motorun sıcaklığına bağlı olarak ne kadar yakıt göndereceğini hesaplar ve diğer emisyon fonksiyonlarına gerekli sinyalleri gönderir.

Soğutma sıvısı sensörü oldukça önemli bir sensördür. Arızalanırsa, radyatör fanının devreye girmesini engelleyebilir. Motor hararet yaparak yüksek masraflar çıkarabilir. Zengin yakıt karışımına, aşırı yakıt tüketimine ve yüksek karbon monoksit (CO) emisyonlarına neden olur.

 

Oksijen Sensörü

Hem karbüratörlü hem de yakıt enjeksiyonlu motorlarda 1981'den beri kullanılan oksijen (O2) sensörü, hem hava/yakıt karışımını hem de egzoz gazı içindeki oksijen miktarını ölçmek için kullanılır. Egzoz manifolduna monte edilir ve bazı araçlarda iki tane bulunur.

O2 sensörü, egzozdaki yanmamış oksijen miktarıyla orantılı bir voltaj sinyali üretir. Eğer motorda zengin karışım var ise oksijenin çoğu yanma sırasında tüketilir. Böylece egzozdaki oksijen seviyesi düşük olur. Bu farklılıklar sensör tarafından ölçülür ve PCM'ye bildirilir. PCM, bu verileri yakıt karışımını yeniden dengelemek için kullanır.

"Fakir karışım" meydana geldiğinde PCM yakıt karışımını arttırmak için enjektörlerin açık kalma süresini uzatır. "Zengin karışım" olduğunda ise tersine işlem yapar ve enjektörlerin açık kalma süresini kısaltır. İdeal hava/yakıt karışımı sayesinde en iyi performans, en az yakıt tüketimi ve en düşük egzoz emisyon değerleri elde edilir.

OBD II donanımlı araçların oksijen sensörü değiştirme aralığı 150 bin kilometre olarak öngörülmektedir. Egzozdaki bazı kirletici maddelerden dolayı zamanla bu sensörler yıpranır ve arızalanır. Sensör kirlenmişse, hava/yakıt karışımındaki değişikliklere çok hızlı cevap veremez. Ya da yanlış okumalara sebep olabilir. Bu da PCM'nin hava/yakıt karışım oranını ayarlamasında gecikmelere ve hatalara neden olur.

EPA'nın (Environmental Protection Agency / Çevre Koruma Ajansı) araştırmasına göre egzoz emsiyon testinden geçemeyen araçların yüzde 70'inin yeni bir oksijen sensörüne ihtiyacı olduğu görülmüştür.

 

Mutlak Basınç Sensörü (MAP)

MAP sensörü, emme vakumunu izlemek için emme manifolduna monte edilir. Manifold basıncına bağlı olarak voltajı veya frekansı değişir. PCM, motor yükünü ölçmek için bu bilgiyi kullanır. Böylece ateşleme zamanlamasını ve enjektörlere göndereceği yakıt miktarını gerektiği gibi ayarlayabilir.

Map sensörü arızalandığında motor çalışmaya devam eder ancak performansında önemli ölçüde düşüş yaşanır. Ani hızlanmalarda kesilme, rölanti düzensizlikleri, sarsılma, yüksek emisyon değerleri, fazla yakıt tüketimi görülebilir. Ayrıca motor arıza lambasının yanmasına sebep olabilir.

Arızalı olduğundan şüphelendiğiniz bir Map sensörü değiştirilmeden önce sensörü emme manifolduna bağlayan vakum hortumu mutlaka kontrol edilmelidir. Burada bir tıkanıklık, gevşeklik veya kaçak var ise sensör doğru sinyali üretemez. Ayrıca motor içinde bir hava kaçağı var ise bu da Map sensörün yanlış okumasına neden olabilir.

 

Gaz Kelebeği Konum / Pozisyon Sensörü (TPS)

Gaz kelebeği gövdesine monte edilen bu sensör, gaz kelebeğinin konumunu okuyarak PCM'ye bildirir. PCM, motorun yükünü, hızlanma ve yavaşlamasını, rölanti durumunu anlamak için bu bilgileri kullanır. Sensörden gelen bilgiler sayesinde PCM enjektör zamanlamasını ve yakıt/hava karışımını ayarlar.

TPS sensörü arıza belirtileri genellikle Map sensörü ile aynıdır. Sensör bozuk olsa bile motor çalışmaya devam eder ancak kötü bir performans gösterir.

 

Kütle Hava Akış Sensörü (MAF)

Gaz kelebeği gövdesinin önüne monte edilen MAF sensörü motora giren havanın kütlesini hesaplar. Sensör, hem hava akışını hem de hava yoğunluğunu ölçmek için sıcak bir tel veya ısıtılmış bir filament kullanır. PCM, emilen havanın basıncına göre ya da emilen havanın miktarına göre motorun yükünü hesaplar.

Sensör arızalandığında veya kirlendiğinde motor çalışmaya devam eder. Ancak, rölantide dalgalanmalar, ani hızlanmalarda kesiklik, stop etme, fazla yakıt tüketimi, çalışma zorluğu gibi semptomlar görülür. Sensörün temizlenmesi ile tüm bu sorunlar çözülebilir.

 

Hava Akış Sensörü (VAF)

Çok noktalı elektronik yakıt enjeksiyonlu motorlarda kullanılır. Motora ne kadar hava girdiğini PCM'ye bildirir. Bu bilgiler diğer sensörlerdeki veriler ile karşılaştırılır. PCM gönderilecek yakıt miktarı için enjektörlerin açılıp kapanma sürelerini ayarlar. Arıza belirtileri MAF sensörü ile aynıdır.

 

Manifold Hava Sıcaklık Sensörü (MAT)

Emme manifolduna monte edilen bu sensör, motora giren havanın sıcaklığını ölçer ve PCM'ye bildirir. Böylece motor kontrol ünitesi, yanma odasına giren havanın-oksijenin miktarını tam  olarak belirleyerek, enjektörler tarafından püskürtülmesi gereken yakıt miktarını hassas bir şekilde hesaplar.

MAT sensörü arızalandığı taktirde hava / yakıt karışımı doğru hesaplanmaz ve motor zengin veya fakir karışımda çalışır.

 

Krank Mili Devir Sensörü (CKP)

Distribütörsüz ateşleme sistemli motorlarda kullanılan krank mili pozisyon sensörü, ateşleme ve yakıt enjeksiyonunu düzenlemek için kullanılır. Birinci silindirdeki pistonun tam olarak hangi konumda olduğunu PCM'ye bildirmek için bir sinyal gönderir. Bu bilgi, ateşleme zamanlamasını ve yakıt enjektörlerinin çalışmasını kontrol etmek için gereklidir. Krank sensöründen gelen sinyal ayrıca PCM'ye motorun ne kadar hızlı çalıştığını (motor devri) bildirir. Böylece ateşleme zamanlaması gerektiği gibi hızlandırılır veya geciktirilir. Bazı motorlarda, PCM'nin doğru ateşleme düzenini belirlemesine yardımcı olmak için ayrı bir eksantrik mili konum sensörü de kullanılır.

Bu sensör arızalandığı taktirde marş basar fakat motor asla çalışmaz.

 

Vuruntu Sensörü

Vuruntu sensörü, motorda meydana gelen vuruntu ve titreşimleri algılar ve PCM'ye bildirir. Bu bilgiler dahilinde PCM ateşleme ve enjeksiyon avansını ayarlar. Bazı motorlarda iki vuruntu sensörü bulunur.

Vuruntu sensörü arızalandığı taktirde PCM ateşleme zamanlamasını ayarlayamaz ve motorda aşırı titreşim, yanma odasında patlatma görülebilir. Motorun aşırı vuruntulu çalışması pistonlara, supaplara, yataklara, silindirlere ve tüm parçalara zarar verir. Araçta stop etme, performans kaybı, yüksek yakıt ve motorda sarsıntı gibi semptomlar görülür.

 

Barometrik Basınç Sensörü (BARO)

Baro sensörü, barometrik basıncı ölçer. Bazı MAP sensörleri de bu görevi yerine getirir. Atmosfer basıncı, hava ve rakımla değişiklik gösterir. Yüksek rakımlarda havanın yoğunluğu düşer ve bununla birlikte basıncıda azalır. Bu sensör vasıtasıyla yüksek rakımlarda motorun çalışması kompanze edilir. PCM, atmosferik basınçtaki değişiklikleri algılayarak yakıt karışımını ve enjektör zamanlamalarını ayarlar.

 

Hız Sensörü (VSS)

Araç hız sensörü veya VSS, aracın hızını izler. Böylece PCM, aracın hızını, kilometre bilgisini, vites değişimlerini, hız sabitleyici kontrolünü, vb. birçok düzeneği kontrol edebilir. Bu sensör, şanzıman, diferansiyel, vites kutusu veya hız gösterge panelinde bulunur. Bazı araçlarda vites kutusunda bulunan hız sensörünün yaptığı işler ABS tekerlek hız sensörleri vasıtasıyla yapılır.

Hız sensöründe yaşanacak bir arıza, aracın seyir kontrol sistemini devre dışı bırakabilir. Aynı zamanda vites değişimlerine etki edebilir.

Aracınızda bulunan bu sensörler oldukça pahalı elektronik parçalardır. Değiştirilmeden önce mutlaka aracın diğer arıza kodlarına bakılmalı ve öncelikle bunlara müdahale edilmelidir. Aksi taktide sensör değiştirmek bir işe yaramaz ve paranızı çöpe atmış olursunuz.