Elektronik Gaz Kelebeği Nedir? Arıza Belirtileri Nelerdir?

Elektronik gaz kelebeği (ETB / ETC) nedir? Elektronik gaz kelebeği nasıl çalışır? Elektronik gaz kelebeği kontrolünün avantajları nelerdir? Elektronik gaz kelebeği arıza belirtileri nelerdir? Gaz kelebeği neden bozulur?

1980'lerin sonuna kadar, çoğu arabanın oldukça basit bir gaz kelebeği kontrol sistemi vardı. Gaz pedalına bastığınızda, bir tel vasıtası ile karbüratöre monte edilmiş mekanik bir bağlantı harekete geçirilir ve aracın hava-yakıt karışımı ayarlanırdı. İçten yanmalı motorlar, yaklaşık bir yüzyıl boyunca bu sisteme güvendi. Özetle, gaz pedalına ne kadar sert basılırsa, araç o kadar hızlı giderdi. Ancak, günümüz modern araçlarında durum böyle değil...

Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte, otomotiv endüstrisi, gaz kelebeğini kontrol etmek için elektronik sinyaller kullanan farklı sistemler geliştirdi. Gaz kelebeğinin kontrolü için kablolar ve mekanik bağlantılar yerine (bazılarında kablo bulunur), gaz pedalına bastığınızda oluşan basıncı elektronik bir sinyale dönüştüren sensörler ve modüller kullanılmaya başlandı. Emme manifoldu ile emme tertibatı arasına monte edilen gaz kelebeği gövdesi, gaz pedalına ne kadar bastığınıza bağlı olarak, motor kontrol modülü (ECM), güç aktarma sistemi kontrol modülü (PCM) veya elektronik gaz kelebeği modülü (ETB) tarafından kontrol edilir. Gaz kelebeği gövdesi üzerinde bulunan küçük bir elektrik motoruna gönderilen sinyaller sayesinde, gaz kelebeği plakasının ne kadar açılacağı ve kapatılacağı belirlenir.

Motor kontrol modülleri (ECM) motoru kontrol eden bilgisayarlardır. Güç aktarma sistemi kontrol modülleri (PCM), hem motoru hem de şanzımanı kontrol eder. ETB modülleri, elektronik gaz kelebeği gövdesini kontrol eder. ETB modülü olmayan kablolu araçlarda, gaz kelebeği gövdesi ECM veya PCM tarafından kontrol edilir. 2000'li yıllardan sonra üretilen çoğu araçta ETB modülü kullanılmaya başlanmıştır.

Elektronik Gaz Kelebeği Nasıl Çalışır?

Çoğu ETB sistemi dört ana bileşenden oluşur:

• - ETB sistemini yöneten bir kontrol modülü
• - Mekanizmaya güç veren bir motor
• - Açılıp kapanan bir valf
• - Sensörler içeren bir gaz pedalı modülü

ETB sisteminin düzgün çalışabilmesi için, aracınızın birincil bilgisayarı, hız sabitleyici, gaz pedalı, kütle hava akış sensörü, motor ve tekerlek hız sensörleri gibi çeşitli sensörlerden veriler toplar. Bu bilgilere göre modül, ETB valfininin ne kadar açılacağını belirler ve hava-yakıt karışımını düzenler.

Günümüz araçlarının çoğunda, gaz pedalına bağlı bir kablo yoktur. Bunun yerine pedala monte edilmiş gaz pedalı konum sensörleri (APP) bulunur. PCM, operasyonun beynidir. PCM, gaz pedalı konum sensöründen gelen sinyali analiz eder ve ardından ETB valfinin uygun şekilde açılması için elektronik motora komut verir. PCM, valfin uygun şekilde açılıp açılmadığını doğrulamak için ise gaz kelebeği konum sensörünü kullanır.

Operasyonun asıl bölgesi gaz kelebeği gövdesidir. Gaz kelebeği gövdesi, komutu doğrudan PCM'den alır. Gaz pedalı konum sensörü ile ETB valfinin açılması arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Gaz pedalına sonuna kadar bastığınız için ETB valfi de sonuna kadar açılmayacaktır. ETB valfinin açılması, bir dizi girdiye ve sürüş koşullarına göre ayarlanır.

Elektronik Gaz Kelebeği Kontrolünün Avantajları

Elektronik gaz kelebeği kontrolü, pürüzsüz ve kusursuz bir sürüş deneyimi sağlamak üzere tasarlanmıştır. ETB teknolojisine sahip bir araba kullanmanın bir takım avantajları vardır:

• - Daha az hareketli ve mekanik parçaların kullanılması sebebiyle aşınma ve bakım maliyetlerinin azalması
• - Daha hassas hava-yakıt oranı kontrolü sayesinde yakıt tüketiminin azalması
• - Daha gelişmiş gaz tepkisi ve daha yüksek tork
• - Daha basit hız sabitleyici (cruise control) ve çekiş kontrol sistemleri

 

Elektronik Gaz Kelebeği Neden Bozulur?

ETB sistemi, daha verimli ve hassas bir teknoloji olsa da kusursuz değildir ve zamanla çeşitli nedenlerden dolayı arızalanabilir. Arızanın en yaygın nedeni, gövde içinde biriken kir ve karbon kalıntılarıdır. Bu birikintiler, hava akışında kısıtlamaya neden olarak, yavaş gaz tepkisine ve aracın stop etmesine neden olabilir.

Bir başka yaygın neden ise, hasarlı bir gaz kelebeği posizyon sensörü veya gaz pedalı konum sensörüdür. Arızalı bir sensör, PCM'ye yanlış bilgiler göndererek, hatalı hava-yakıt karışımına neden olur.

 

Elektronik Gaz Kelebeği Arıza Belirtileri

Öte yandan, daha karmaşık bir sistem olduğu için, herhangi bir sorun oluştuğunda arızanın nedenini belirlemek zor olabilir. Aracınızın gaz kelebeği gövdesi bozulduğunda, aşağıdaki belirtileri fark edebilirsiniz:

• - Hızlanma esnasında tereddüt, silkeleme
• - Aracın yavaş hızlanması
• - Araç hızının kendiliğinden artması (kontrolsüz hızlanma)
• - Gaz pedalına basıldığında tepkime süresinin uzun sürmesi
• - Rölanti devrinde dalgalanmalar
• - Stop etme sorunları
• - Otomatik şanzımanlı araçlarda vites değiştirme sorunları
• - Motor arıza ışığının yanması
• - Gaz kelebeği arızalandığında araç güvenli sürüş moduna (Limp Mode) girebilir ve araç hızı maksimum 40km/s ile sınırlanır

Zamanla, aracınızın ETB'sinde karbon ve diğer kirleticiler birikmeye başlayabilir. Çoğu araç üreticisi, servis programlarına rutin ETB bakımını dahil etmese de, sisteminizin periyodik olarak temizlenmesi gerekir. Bununla birlikte, bazı araçların ETB'si temizlendikten sonra rölanti devrinin yeniden programlanması gerekir.