Helezon Yay Nedir? Helezon Yay Arızası ve Belirtileri

Helezon yay nedir? Helezon yayların görevi nedir? Helezon yay arıza belirtileri nelerdir?

Helezon Yay Nedir?

Amortisör yayları olarak da bilinen helezon yaylar, süspansiyon sisteminin temel bileşenidir. Sarmal (spiral) bir şekilde bükülmüş bir metal parçasıdır ve aracınızın tüm tekerleklerinde bulunur. Yayların asıl görevi, aracın ve yükünün ağırlığını taşımaktır. Tekerlekler ve araç gövdesi arasına bağlanarak, engebeli yol yüzeylerini telafi ederler ve böylece yüksek düzeyde sürüş konforu sağlarlar. Bir diğer görevi ise, durum ne olursa olsun tekerleklerin yol ile temasını sağlamaktır. Aracın yol tutuşu, hızlanması ve frenleme yeteneği üzerinde önemli etkisi olduğundan, modern araçların güvenlik açısından en kritik bileşenlerinden biridir.

Kaliteli helezon yaylar, özellikle araç yüklerinin fazla olduğu, yol yüzey kalitesinin ve hava koşullarının kötü olduğu durumlarda güvenliğin artmasına önemli katkı sağlarlar. Yaylar, engebeli yollardaki titreşimleri ve sarsıntıları azaltmak ve yayın esnekliğini koruması için amortisörlerle birlikte eşleştirilir. Özellikle zayıf amortisörler kullanıldığında aşırı derecede sarsıntıya ve gürültüye neden olabilir ve aracı zıplatabilirler. Yaylar, yol kusurlarından, hızlanmadan ve frenlemeden gelen tüm enerjiyi emerler. Bu enerjiyi doğru şekilde sönümlendirmek için ise amortisörler devreye girer.

Helezon yaylar, otomotiv ve motor sporları endüstrisinde kullanılan en yaygın yay çeşididir. Bunun nedeni ise; hafiftir, çapı, uzunluğu ve hızı değişkendir ve kompakttır. Tüm bu özellikler, sistemin daha güvenilir ve kolay tasarlanabileceği anlamına gelir.

Helezon yaylar, oldukça basit görünselerde, sarmal bir şekilde bükülmüş kalın metal parçasından çok daha fazlasıdır. Aracın ağırlığına ve performansına uyacak şekilde tasarlanır. Yayların kıvrılma şekli, performansları hakkında çok şey söyler.

Günümüz araçlarında, doğrusal (sabit) bir sarmal metalden (yay uzunluğu boyunca aynı çap metal) veya değişken orantılı metalden (yay uzunluğu boyunca değişen metal çapı) üretilen helezon yaylar kullanılır. Yayın sönümleme performansı, üretimde kullanılan çeliğin kalınlığına ve kalitesine, kullanılan amortisörün özelliğine ve yayın sargısına göre belirlenir. Metalin çapı ne kadar kalınsa, sıkıştırma oranı o kadar yüksektir. Bu işlevlerin her biri, aracın konforu, hassasiyeti ve yük taşıma kapasitesinde son derece önemlidir.

Doğrusal orantılı helezon yaylarda, yayın kuvveti sıkıştırma derecesiyle birlikte artar. Yayın oranı bize yayın ne kadar sert olduğunu gösterir. Bu oran, genellikle mm başına düşen kilogram olarak ifade edilir. Bir başka deyişle, yayı 1 mm sıkıştırmak için kaç birim kuvvet uygulanması gerektiğini gösterir. Örneğin; yay oranı 5kg/mm ise, her 5 kg. ağırlıkta veya darbede yay 1 mm sıkışacak demektir.

Değişken orantılı helezon yaylar, yumuşak bir sıkıştırma oranı ile başlar ve yük arttıkça sıkıştırma oranı artar. Bunun nedeni, orta kısımlardaki yay çaplarının daha geniş olması ve uçlara doğru küçülmesidir. Geniş çap aynı zamanda güç anlamına gelir. Aracın yükü artıkça ve yol yüzeyinin kalitesi düştükçe, yaylar iç içe geçer ve yayın daha güçlü kısmı devreye girer. Yay oranındaki bu kademeli artış, araca dengeli yol tutuş özelliği verir. Ayrıca, iki olumlu yan etkisi daha vardır. Birincisi; yayların iç içe geçmesi sebebiyle birbirine çarpması ve ses yapması önlenir. Diğeri ise yüzey kaplaması hasar görmeyeceği için yayların ve süspansiyon bileşenlerinin ömrü uzayacaktır.

Daha eski araçların, kamyon ve kamyonetlerin süspansiyon sistemlerinde ise yaprak yaylar kullanılır. Yaprak yaylar en ağır yükleri kaldırabilir, bu nedenle ağır hizmet kamyonlarında ve ticari araçlarda hala oldukça yaygındır. Dezavantajları ise çok daha gürültülü, hantal ve daha sert bir sürüşe sahip olmalarıdır. Yaprak yay süspansiyon sistemi ile ilgili yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

Helezon Yayın Görevi Nedir?

Helezon yayların asıl amacı, engebeli yollarda veya araç viraj alırken tekerlekleri mümkün olduğunca yerle temas halinde tutmaktır. Aracın tümsekten geçerken zıplamaması için, yayın sıkıştırılması ve uygun konumda gevşemesi gerekir. Helezon yay, aracın tekerleği yerden kesilirse, tutuşun yeniden kazanılabilmesi için tekerleği olabildiğince hızlı bir şekilde zemine geri döndürür. Bu hem aracın kontrolden çıkmasını engeller hem de çukurlarda ve kasislerde meydana gelecek darbeyi emerek, sarsıntısız ve konforlu bir sürüş deneyimi yaşatır.

Helezon yayın bir diğer amacı, viraj alma, hızlanma ve frenleme sırasında aracın savrulmasını, esnemesini veya dalış miktarını sınırlamaktır. Aracın savrulması ve herhangi bir yöne doğru dalış yapması, araç kontrolünün kaybolmasına neden olarak kazalara yol açabilir.

Helezon yay, süspansiyonun ve dolayısıyla tekerleğin sıkıştırabileceği veya genişleyebileceği miktarı belirler. Yay ne kadar sert olursa, tekerleğin sabit bir kuvvetle hareketi o kadar azalır. Sert yaylar, virajlarda daha iyi kontrol sağladığı için genellikle motor sporlarda kullanılır. Ancak, yollar her zaman pürüzsüz ve düz değildir. Bu nedenle, bir yumuşaklık unsuru olması gerekir. Helezon yay çok sertse, araba sıçrayabilir ve yol ile temasını kaybederek yol tutuşu etkilenebilir. Bu nedenle, yay sertliğinde ince bir çizgi bulunmalıdır, böylece sıkıştırma ve genişleme açısı kontrol edilebilir. Bunu yapabilmenin en iyi yolu, paralel olarak bir viraj denge çubuğu (torsiyon çubuğu / burulma çubuğu) kullanmaktır. Bu sayede, viraj alma kuvveti helezon yay ve denge çubuğu arasında paylaşılır ve tekerlekteki etkin yaylanma oranı artar.

Ayrıca, daha uzun veya daha kısa yaylar takarak aracın yerden yüksekliğinin belirlenmesi için de kullanılabilir.

Helezon Yay Arıza Belirtileri

Helezon yayların değiştirilmesi gerektiğini belirten herhangi bir zaman aralığı yoktur. Normal çalışma koşullarında, süspansiyon yayları bir arabanın ömrü boyunca dayanır ve özel bir bakım gerektirmez. Ancak, tekerlekler değiştirilirken ve rutin bakımlar yapılırken yaylar gözle kontrol edilmelidir. Gözle görülür bir hasar olması durumunda, her iki taraftaki yayın aynı anda değiştirilmesi gerekir. Çoğu uzman, yaylarla birlikte amortisörlerin de takım olarak değiştirilmesini önerir.

Helezon yaylar, çok sayıda sıkıştırma ve genişleme döngüsünden sonra metal yorgunluğuna maruz kalır. Çoğu durumda yayın orijinal yüksekliği azalır ve bu da süspansiyon sisteminin sarkmasına neden olur. Aşırı metal yorgunluğu durumunda, yay kırılır ve süspansiyon yüksekliğinde gözle görülür bir azalmaya neden olur. Yayın deformasyonu nedeni ile tekerleklerin kamber açısı bozulur, bu da lastiklerin düzensiz aşınmasına neden olur.

Helezon yaylarda bir sorun olduğunu gösteren en yaygın belirtiler şunlardır:

Aracın Bir Tarafa Doğru Yatması

Helezon yayların görevlerinden biri, aracı eşit şekilde dengede tutmaktır. Yaylardan biri özelliğini yitirdiğinde, aracın bir tarafı diğer taraftan daha yüksek görünecektir. Bu durum, aracın hızlanmasını, direksiyon ve fren sistemini olumsuz yönde etkileyebilir. Aracınızın sol veya sağ tarafının diğer taraftan daha yüksek veya daha düşük olduğunu fark ederseniz, yayları kontrol ettirmeniz gerekir. 

Düzensiz Lastik Aşınması

Çoğu sürücü lastiklerini kontrol etmez ve aşınmaları fark etmez. Rutin yağ değişimleri ve lastik rotasyonları sırasında tamircinizden lastiklerinizi kontrol etmesini isteyebilirsiniz. Lastiklerin iç veya dış kısmında erken ve düzensiz aşınma varsa, bunun nedeni genellikle araç yükünün eşit olarak dağılmaması ve ağırlığın bir tarafa binerek tekerleklerin kamber açısını bozmasıdır. Böyle bir durumda helezon yaylar mutlaka kontrol edilmelidir.

Aracı Sürerken Aşırı Sıçrama / Zıplama

Daha önce de belirttiğimiz gibi helezon yayların en önemli görevlerinden biri, engebeli yollarda, çukurlarda ve tümseklerde aracın sıçramasını önlemektir. Yaylar bozulmaya başladığında, sıkıştırma özelliği kaybolur. Sonuç olarak, aracınız tümseklerden ve çukurlardan geçerken, ani ve istenmeyen sıçramalar meydana gelecek ve aracı kontrol etmek zorlaşacaktır. Aracınızı yavaşlattığınız halde bu sıçramaları hissediyorsanız, helezon yayları kontrol ettirme zamanı gelmiş demektir.

Aracın Altının Sürtmesi

Yaylar arızalandığında veya kırıldığında, süspansiyon sistemi bozulur ve aracın yukarı aşağı hareketini kontrol edemez. Yollardaki kasisler ve çukurlar nedeniyle aracın altı yere vurabilir. Bu, aracın alt takımının, yağ karterinin, tahrik milinin, diferansiyelin, şanzımanın ve diğer bileşenlerin hasar görmesine neden olabilir.

Aracın Altından Anormal Sesler Gelmesi

Arızalı helezon yaylar sarsıntıya eş olarak rahatsız edici tıkırtı seslerine de neden olur. Bu tıkırtı sesi, engebeli yollarda ve araç hızlandıkça artacaktır. Bu sesi duymazdan gelmeniz, süspansiyon sisteminde, tekerleklerde ve ön takım bileşenlerinde ciddi sorunlara neden olabilir.

Çekiş Kontrol Işığının Yanması

Çoğu yeni araç, çekiş kontrol sistemi için uyarı lambalarına sahiptir. Süspansiyon sisteminde, aracın dengesini takip eden sensörler bulunur. Sensörler olağan dışı bir durum algılarsa, durumu araç bilgisayarına iletecek ve gösterge panelinde bir uyarı ışığının yanmasına sebep olacaktır. Hasarlı veya kırık bir helezon yayı nedeniyle çekiş kontrol ışığı (ASR / TCS) yanabilir.