Toe, Kamber, Kaster Nedir? Rot Balans Ayarı Nasıl Yapılır?

Lastik hizalaması nedir? Rot ve balans ayarı nedir ve nasıl yapılır? Toe açısı, Kamber (Camber), Kaster (Caster) ayarları nedir?

Lastik Hizalaması Nedir?

Tekerlek hizalaması, lastiklerin aracın kendisiyle, birbirleriyle ve yolla geometrik ilişkisini ifade eder. İdeal tekerlek hizalamasında dört lastik birbirlerine paralel, yola ve dingillerine dik ve dümdüz ileriye yönelik olmalıdır. Bu sayede sürtünme miktarı azalacak, aracın yol tutuşu artacak, lastiklerin aşınması engellenecek ve araç en yüksek çekiş gücünü üretecektir. Ayrıca, lastikleri hizalamak, aracınızın yolda tek bir tarafa kaymasını ve yersiz titreşimlerini de önleyebilir.

 

Rot & Balans Ayarı Ne Zaman Yaptırılır?

Aracınızın lastik hizalamasına ihtiyacı olup olmadığını ve rot-balans ayarı zamanı geldiğini anlamanın birkaç yolu vardır.

• Eşit olmayan lastik sırtları
• Aracın sağa veya sola çekmesi
• Düz yolda direksiyon bırakıldığında ortada durmuyorsa
• 80-90 km. hızı geçtiğinizde direksiyon aşırı titriyorsa rot & balans ayarı zamanı gelmiş demektir.

 

Rot Ayarı Nasıl Yapılır?

Rot ayarı, hem sabit süspansiyonlu (sabit dingilli kamyonlar vb) araçlarda, hem de bağımsız süspansiyonlu (macpherson veya çift salıncaklık binek) araçlarda değiştirilebilir - ayarlanabilir. Toe açısı eskiden yaygın olarak mm (milimetre) cinsinden ölçülüp ayarlanırdı. Ön tekerlekler, janttan janta, ön ve arka kısımları ölçülürdü. Jantların ön ve arka kısımlarının birbirine olan mesafesi arasındaki fark, milimetre olarak rot ayarını verirdi ve uzun rotun kısa rota geçtiği ayar somunundan, uzun rot değiştirilerek ayarlanırdı. Günümüzde araçların rot ayarı  (toe açıları) derece cinsinden bilgisayarlı ön düzen cihazlarında hassas olarak ölçülmektedir.

 

Toe Açısı Nedir?

"Toe" İngilizce bir kelimedir ve Türkçe karşılığı “Ayak Parmakları” anlamına gelir.  Ayrıca “in” iç “out” dış anlamına gelmektedir. Toe, en önemli tekerlek hizalama açısıdır. Çünkü lastiklerin aşınmasında en büyük etkiye sahiptir. Yukarıdan bakıldığında tekerlekler arasındaki paralellik anlamına gelir ve genellikle inç veya milimetre cinsinden ölçülür. Tekerlekler içe doğru baktığı zaman "Toe in" dışa doğru baktığı zaman ise "Toe out" olarak arıza teşhisi koyulur. Bu ifadeler tıpta da kullanılır ve ortopedik bozuklukları ifade eder.

Her iki ön tekerleğin konumu da ileri doğru hedeflendiğinde ve ön kenarlar arasındaki mesafe arka tekerlekler arasındaki mesafe ile aynı olduğunda teo değeri "sıfır" olarak kabul edilir. Ancak "sıfır" teo açısı teoride kabul edilir. Sürüş esnasında bu açının hizası değişebilir.

Yıpranmış miller, mafsallı bağlantılar ve diğer tekerlek süspansiyon parçaları sürüş esnasında toe açısının değişmesine ve tekerleklerin yanlış hizalanmasına sebep olabilir. Durumu dengelemek için toe açısı içe veya dışa doğru biraz arttırılabilir.

Günümüzde arkadan tahrikli (arka tekerden itişli) araçların ön tekerleklerine bir miktar toe in açısı verilir. Yani tekerleklerin ön kısmı bir miktar içe kapanıktır. Aracın hızı arttıkça veya yük arttıkça, ön tekerlekler birbirlerinden ayrı dışa doğru yönelme eğilimine girerler. Bu durumda aracın düz sürüş kararlılığı azalacak, lastik aşınmaları düzensizleşecek, ön takımda ve direksiyonda titreşimler meydana gelecektir. İşte ön tekerleklerin dümdüz (sıfır toe açısı) olması durumunda bu sakıncalar meydana geldiğinden, ön tekerleklere bir miktar toe-in açısı verilir. Böylece hız arttığında, tekerleklerin dışa açılma eğilimi sebebiyle ön kısımları dışa açılsa bile, daha önce bir miktar içe kapanıklık verildiğinden, ancak düz konuma gelirler. Böylece sürüş düz bir istikamette, titreşimsiz, yanal kaymasız bir şekilde olur.

Arkadan çekişli araçların arka tekerleklerine ise, bir miktar toe-out (dışa açıklık) verilir.

 

Toe Açısı Hatalı İse Ne Olur?

Her iki ön lastiktede meydana gelen tüylü aşınmalar klasik bir yanlış hizalama belirtisidir. Tüylerin yönü aşınmanın sebebini size söyler. "Toe in" durumunda lastik tabanının iç kenarlarında tüylenme biçiminde aşınmalar oluşur. "Toe out" durumunda ise durum tam tersidir ve lastik tabanının dış kenarlarında tüylenme biçiminde aşınmalar oluşur.

Aşınmış lastiği değiştirseniz bile, lastik aşınma problemi ortadan kalkmaz. Yanlış hizalama sorunu ortadan kaldırılmadığı sürece yeni lastiklerin kaderi de aynı olacaktır. Aşınmış veya gevşemiş bağlantılar mutlaka değiştirilmelidir. Yeni parçalar takıldıktan sonra uygun şekilde hizalamalar yapılmalıdır.

Toe açılarının hatalı olması sonucu;

• Toe In durumunda lastik tabanı içten dışa doğru açık lı bir şekilde düzensiz aşınır.
• Toe-out durumunda ise lastik tabanları dıştan içe doğru düzensiz aşınır.
• Gücün yere aktarılmasında sorun oluşur ve güç hissi azalır.
• Yakıt tüketimi artar.
• Yol tutuş problemleri gerçekleşir.
• Araç düz olarak gitmez, sağa veya sola çekme yapar.
• Süspansiyon zorlanır.
• Yüksek hızlarda titreşim meydana gelir.

 

Kamber Açısı Nedir?

Toe açısından sonra en önemli hizalanması gereken açı kamber açısıdır. Kamber, önden veya arkadan bakıldığında tekerleklerin eğimini ifade eder. Tekerleğin üst kısmı dışa doğru belirli bir açı ile eğim yapıyorsa pozitif kamber, içe doğru eğimli bir açı yapıyorsa negatif kamber olarak adlandırılmaktadır. Genellikle derece cinsinden ölçülür. İdeal olanı "sıfır" derece yani tekerleklerin yola tamamen dik olarak ayarlanmasıdır. Sıfır kamber açısı, lastiklerde en az aşınmanın olduğu açıdır.

Bununla birlikte en uygun kamber açısı aracın hangi alanda kullanılacağına ve kullanılış amacına göre değişiklik gösterir. En uygun değerler üreticiler tarafından belirlenmiştir.

Tıpkı Toe'de olduğu gibi Kamber açısı da sürüş esnasında, ani hızlanma ve frenlerde değişebilir. Süspansiyonun yukarı ve aşağı hareketleri Kamber açısının değişmesine neden olabilir.

Kamber doğru ayarlanmadıysa, lastik sırtları eşit olmayan bir şekilde aşınır ve araç yana doğru çekmeye başlar. Kamber açısının yanlış olması genellikle sadece bir tekerleği etkiler. Bu nedenle lastiklerin sadece birinde aşınma belirirse Kamber ayarından şüphelenebilirsiniz. Kamber ayarı hem ön hem de arka tekerlekler için geçerlidir.

Tekerleklerin içe doğru olması yani "negatif kamber" açısı virajlarda yüksek yol tutunma kabiliyeti kazandırır. Ancak düz yolda yapılan sürüşlerde kontak bölgesini küçülttüğü için tutunmayı azaltacaktır.

Ayrıca negatif kamber açısı uygulandığında tekerlekler birbirine doğru bir kuvvet oluşturmaktadır. Bu kuvvet her iki tekerlekte zemine bastığında birbirini dengelemektedir. Fakat tekerleklerden biri ile yol arasındaki temas kesildiğinde, kuvvetin dengelenmesi bozulduğundan araç, yerden teması kesilen tarafa doğru kayma eğilimi gösterecektir.

Pozitif kamber açısı binek araçlardan daha çok traktör ve arazi araçları gibi araçlarda kullanılmaktadır. Bu açı direksiyonun daha rahat döndürülmesine fayda sağlar ve aracın daha düz bir şekilde yol almasını sağlar. Yoldaki çukur ve tümseklerin direksiyon simidine ters yönde bir tepki kuvveti oluşturma miktarı da azaltışmış olur. Sürüş esnasında titreşim miktarı azaltılmış olur. Pozitif kamber verilerek akslara (dingile) binen dikey yük azaltılmış olur. Bunun dışında, aracın yükünün artmasıyla normalde süspansiyon aşağı çöker ve tekerleklerin üst kısmı içe doğru kapanır, yani yükün etkisiyle negatif kamber oluşur. Bu negatif kamberin önüne geçmek için tekerleklere normalde bir miktar pozitif kamber verilir, böylece yük binince kamber sıfır olur ve tekerlek dik konuma geçer. Bugün bu yöntem kullanılmıyor artık.

Daha iyi yol tutuşu ve performans için genellikle ön tekerleklere pozitif kamber, arka tekerleklere negatif kamber verilir.

 

Kamber Ayarı Neden Bozulur?

Aracın kamber açısı bozulmuşsa, sebepleri şunlar olabilir;

• Tekerlek rulman ve yataklarında boşluklar ve aşınma,
• Aks veya aks başının eğilmiş olması,
• Salıncak kollarının eğilmesi, salıncak kollarının bağlantı noktalarının boşluk yapması (burçlar).

 

Kaster Açısı Nedir?

Üçüncü en önemli tekerlek hizalama açısı Kaster ayarıdır. Taşıt tekerleklerine yandan bakıldığında görülen, aks piminin veya alt ve üst salıncak rotillerini birleştiren doğrunun taşıtın önüne veya arkasına doğru yaptığı eğime kaster denir. Tekerleğe yan tarafından bakıldığında pimin üst kısmının arkaya doğru eğimi “Pozitif Kaster“, tersi ise “Negatif Kaster” olarak adlandırılır. Günümüz taşıtlarında her iki duruma da rastlamak mümkündür.

Genellikle derece cinsinden ölçülür ve sadece ön tekerlekler için geçerlidir. Çünkü araca yön veren ön tekerleklerdir. (Dört çeker olan birkaç Japon aracı hariç)

Genel itibari ile pozitif kaster açısı aracın yüksek hızlarda daha stabil davranmasını sağlamaktadır. Ayrıca pozitif olarak verilen kaster yol üzerinde daha kolay direksiyon kabiliyeti sunmaktadır.

Şehir içerisinde kullanılan birçok araçta, cross – kaster şekilde bir kaster açı düzeni bulunmaktadır. Bu düzen sayesinde, sürücü araç direksiyon kabiliyetini kaybettiğinde aracın sağa doğru yönelmesi sağlanır. Bu sayede aracın karşıdan gelen trafiğe yönelmesi engellenmektedir.

Eğer teknik verilerin çok fazla dışına çıkılmışsa, aracın kaymasına ve bir yana çekmesine sebep olur.