AFR Ayarı Nedir ve Nasıl Yapılır?

AFR ayarı nedir ve nasıl yapılır? AFR ayarı ne işe yarar? AFR ayarı önemli midir? LPG montajında dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?

AFR aslında köken olarak İngilizce ’den dilimize giren bir kelimedir. AFR’nin başındaki “A” Air yani hava, “F” Fuel yani yakıt, “R” ise Ratio yani oran anlamına gelmektedir. Yani Air Fuel Ratio kelimelerinin baş harflerinin kısaltmalarından oluşmaktadır. Türkçe açılımı ise “Hava Yakıt Oranı” demektir. Motorumuzdaki yakıt ile birlikteki hava karışım oranını ölçmek için kullanılan terimdir. Benzin ile çalışan bir aracın ideal hava yakıt karışım oranı ise 14,7’dir. Bu orandaki hava yakıt karışımına sahip bir aracın motor sağlığı iyi demektir anlamına geliyor. Diğer yakıt türlerinin AFR oranları aşağıda sunulan şemadaki gibidir.

Petrol 14.7:1

Diesel 14.6:1

Methanol 6.4:1

Ethanol 9.1

LPG 15.5:1

Yukarda verdimiz oranlar örnek orandır. Araca göre oranlar farklılık gösterebilir.

Herkesin bildiği mevcut internet siteleri sürekli AFR ayarına değinirken, kullanıcılara sürekli AFR ayarı algısı pompalar, aslında AFR’den önceki aşamaları kaçırıyorlar; bu önemli noktaları belki de bilmediklerinden gözden kaçırıyorlar. Bu önemli noktalar sırasıyla;

• * Ustalık
• * Montaj
• * İlk ayar (Kendi içinde 3’e ayrılmaktadır)
• * Yol ayarı
• * AFR ayarı şeklinde olması gerekmektedir.

Bunların her biri LPG’li araçlarda performans verimliliği, yakıt tüketimi, motor sağlığı açısından olmazsa olmazlardandır. Bu halkalar LPG’li bir araç için bütündür. Şöyle ki montaj kalitesi bozuk bir arabaya AFR cihazı bağlayarak, arka koltuğa geçerek ayar yaptığını zanneden ustacıklar aslında ayar sonrasında kazanacağı ücret ile cüzdanına ve maaşına ayar yapıyor. Müşteri de ölçülmeden, bilinçli bir şekilde yapılmayan sözde AFR ayarından sonra aracında performans farkının olmadığını anlayarak AFR’nin gereksiz olduğunu, fark oluşturmayan ve para tuzağı için yapılan bir ayar oyunu olduğunu sanıyor, sanacaktır da zaten.

 

Ustalık

İyi bir usta araca hangi LPG kitini takacağını bilmeli!

AFR ayarı için, ustalık şartlardan ilkini teşkil etmektedir. Peki, ehil usta kime denir?

LPG dönüşüm servislerinde uzun yıllar çalışmış, bilinen yerli ve ithal tüm LPG kitlerine hâkim, bu alanda tecrübe kazanmış, kendi bünyesinde AR&GE yapmış, kalifiyeli insanlara denir. Bununla birlikte, farklı marka ve modeldeki araçların LPG kitlerine vermiş olduğu tepkimeleriyle birlikte bu tecrübesini yoğurmuş, harmanlamış kişilere usta denir.

Şöyle ki; Toyota Corolla araca sahip bir kişi geldi ve artan benzin fiyatlarından dolayı aracına LPG kiti taktırmak istediğini söyledi. İşletmede çalışan bu ehil usta, müşteriye ilk olarak şeffaf bilgi vermesi gerekir. En çok kâr elde ettiği LPG markası ve modelinden ziyade araca motor yapısı açısından en uyumlu kiti önermeli. İşte kilit nokta burada başlıyor zaten. AFR ayarına gelmeden önceki evreler aslında dikkat çekici ve dikkat edilmesi gereken noktalardır bunlar. Ustanın; arabanın VVT-I, Dual-Matic motor yapısına, orijinal benzin enjektörünün açma kapama milisaniyesine, motor gücüne, manifold özelliğine göre montajın yapılmasına kadar pek çok farklı parametreleri göz önünde bulundurması gerekiyor. Konumuzu biraz daha anlaşılır hale getirmek gerekirse tecrübeli LPG ustası tecrübeli motor ustası kadar araçların motor yapısı hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Örneğin; Map basıncı olmayan motor tipine sahip markalardan Peugeot ve BMW’nin, üç sistemli çalışan motorlardan Jaguar’ın, ateşleme sıralaması farklı olan motor tipinden Toyota’nın, yeni Honda ve Mercedes markalarından bir kısmının montaj hassasiyeti olduğunu fark etmelidir, bilmelidir. Aslında örneği verilen araç modelleri listesi uzar gider. Zaten ustalık da burada devreye giriyor, listenin uzayıp gidebileceğini bilmektir ustalık; arka koltuğa geçip, sağ kapının camına AFR cihazını bağlayıp, sosyal medya uygulamaları ile canlı yayın yapıp ayar yaptığını zannetmek değildir. Bu işin de bir usulü, adabı, yöntemi vardır. Sosyal medya olayına son aşamada değineceğim.

 

Montaj

Montaj öncesi kontrol

a) Montaj yapmadan önce araçlar mutlaka arıza tespit cihazına bağlanmalı ve aracın herhangi bir arızası var ise araç sahibine haber verilmeli.

b) Araç TSI, GDI ve sıralı ve arızalı parça var ise parça değişmeden aracın montaja alınmaması gerekmektedir.

Alanında uzman olan ustamızın montaj esnasında; regülatörün yerine, enjektörlere giden hortumların uzunluğuna, aracın beygir gücünü destekleyecek nozullar ve bunların çapına, arabanın altından monte edilecek olan bakır borunun arabanın beygir gücüne göre seçilmesine (Piyasadaki çoğu firmada tüm araçlar için standart uygulama yapılmaktadır), LPG ECU’sünün arabanın elektrik sistemine dâhil edilmesine, kontak elektriği alınmaması gereken yerlere, Toyota devir kablosunun OBD soketinden alınmasına, kadar dikkat etmesi gerekir. En basit örnek verecek olursak 200 beygirlik bir araca biz 1,8’lik nozul uygularsak bu araç tırnakları kesilmiş kedi gibi asfaltta gidecektir. Tırnakları kesilen bu kedimizin fareyi yakalayamadığı gibi bu aracımızda LPG’de iken 125 beygirlik aracı yakalaması imkânsız olacaktır. Maalesef piyasada ve sosyal medyada ünlü çoğu firmanın LPG montaj ustası, merdiven altı usta modeline sahip. LPG ile ehil ustanın elinden çıkmış güzel bir montaja sahip araç peki tam anlamıyla LPG ile kullanıma hazır mıdır? Tabi ki de hayır. İlk ayar giriyor.

 

İlk Ayar

İlk ayar bölümü kendi içinde üç aşamada ele alınmalıdır.

 

Rölanti

Regülatör basıncı 1.6 ve aşağısındaki motorlarda genelde 1 bar olmalıdır. Anılan basınç küçük motorlarda nadiren de olsa 0,90’a kadar düşürülebilir. Standart motor olarak düşünürsek; regülatör basıncının 1 bar değerinde olmasına dikkat edilmeli ve sonrasında otomatik kalibrasyona başlanmalı. Kalibrasyon sonucunda otomatik kalibrasyonun doğru mu yoksa yanlış mı tamamlandığını kontrol etmeliyiz ki otomatik kalibrasyon yapılırken araç benzin değerlerini aldığı esnada aracın fan motorunun devrede olmadığını düşünelim. Değerleri yazılım aldı ve gaza geçti ve gaz değerlerini ayarlarken fan motoru devreye girdi, bunun sonucu milisaniyeler istediğimiz gibi olmayacaktır. Kalibrasyon bitiminde sonucu kontrol edip gerekiyorsa milisaniyeleri eşitlemeliyiz. Milisaniyeleri eşitlerken OBD CİHAZI kullanarak benzin ve gazdaki hızlı yakıt kesme değerlerini de kontrol ediyoruz. Hızlı yakıt kesme parametremiz hedefte sıfır olmalı ki araç ne zengin ne de fakir olsun.

Not: Yukarda belirtmiş olduğumuz Regülatör basıncı LPG kitlerine göre farklık gösterir.

 

Yük ayarı

Klima açık, sonda soğuk ön cama üfleyecek şekilde ayarlanacak. Farlar uzun açık, teyp ve dörtlü dışında tüm yükler açılmalı ki normal milisaniyeden en az 1 milisaniye daha yükselmeli ve aracın benzindeki milisaniyesiyle LPG’ye geçtiğindeki milisaniyesi tekrar kontrol edilmeli ve farklılık varsa eşitlenmeli. Yani rölantideki olduğu gibi milisaniyeler yükte de eşitlendiğinde ihtiyaten OBD CİHAZI ile kontrol sağlanmalı.

 

Dip gaz Map referans kontrolleri

Aracı benzine alıyoruz. Üç kez dip gaz veriyoruz ve gaza geçirip tekrar üç kez dip gaz veriyoruz ve Map referans kontrolünü sağlıyoruz. Bu işlemi yapma sebebimiz başlığımızda paylaşılan resimden de anlaşılacağı üzere; 3000 ve 6000 devrinde araç kaç devire kadar çıkıyorsa ve her devirdeki benzin enjeksiyon değerler ile milisaniyelerini not alıyoruz. Top/üst veriler nerede ise gazdaki değerlere kopyalıyoruz, not alıyoruz ve arada fark varsa eşitliyoruz. Yani tüm devirler arasında rölantide yükte yaptığımız gibi milisaniyeleri eşitliyoruz. Artık yola çıkma zamanı geldi.

 

Yol ayarı (Closed Loop)

Kalkışta benzin ve gaz kontrollerimizde müdahale etmemiz gereken noktalar var mı onları gözden geçirilmeli.

Düz yolda her viteste ve devirde araç benzinde çalışırken OBD cihazıyla aracın hızlı ve yavaş yakıt kesme değerlerini kontrol edip müdahale edilmeli. Yeri gelmişken belirteyim ki bu uygulamaların hepsi otomatik vites için de geçerlidir.

Hafif yokuşta, her viteste ve devirde aracı motor yükü sabit kalacak şekilde kullanın.

Hız sabitleyiciyi ya da yabancı dildeki adıyla Cruise Control’ü devreye almayın. Ayağınız pedalda sabit kalmalıdır. Araç benzindeyken gördüğünüz benzin enjeksiyon zamanıyla, araç gazda çalışırken göreceğiniz benzin enjeksiyon zamanını karşılaştırın. Aracın benzinde çalışırken gördüğünüz benzin enjeksiyon değeriyle gaz da çalışırken göreceğiniz benzin enjeksiyon zamanını eşitleyecek şekilde kontrol edilmelidir.

Not: Yukarıda belirtmiş olduğumuz ayarların Lpg Kitlerinin Map referansına göre ayarları değişir.

AFR cihazını kullandığımız bölüm Open Loop

AFR cihazını kullandığımız bölüm Revs. Sütununda 5000-6000 devir ve zaman hataları ms sütununda, 14-18 ms arasında kullanılmaktadır. Bu yazımızda bahse konu ayarlar normal motorlu araçlar için geçerlidir.

Turbo vb. motor yapısına sahip araçların tüm ayarları değişkenlik göstermektedir.

Tüm bu bilgiler ışığında LPG montajı ve ayarının o kadar da basit olmadığı, tecrübe ve bilgi birikimi ile birlikte ustalık gerektiren bir alan olduğu anlaşılmıştır. Nasıl ki en kaliteli bir kumaş kötü bir terzinin elinde paçavra olup bitpazarında bile satılamazken, orta kalitede bir ürün ehil olan bir tezi ile buluştuğunda, bu terzinin zikredilen kalitedeki kumaşın mağaza zinciri bir firmanın ulusal ve uluslararası reyonlarında yer almasını sağlaması gibidir.

İster ATİKER, BRC, LOVATO, KTM olsun isterse de PRİNS vb. kalitede ürün olsun. Ürün maharetli ellerde buluşmadıktan sonra LPG’de gerekli verimi ve etkili motor performansını, düzgün motor sağlığını elde etmek mümkün olmayacaktır.

Aracın çalışma koşulları, sürücü tarafından torkun / gücün yüksek olması yerine (yani gaz pedalına basmak yerine), benzin enjeksiyon elektronik yönetimi genellikle stoikiometrik koşulları, alanı terk eder. Benzin daha zengin bir karışım haline gelir, yüksek oranlarda benzin ve LPG tüketimine sebebiyet verir. (% 30). Bu durumda, lambda oksijen sensörü çoğu zaman hava / yakıt karışımının zengin olduğunu gösterir, ancak NASIL zengin olduğuyla ilgili ECU'ye bu bilgileri ulaştıramaz.

Bu nedenle ECU, enjeksiyon zamanını sürekli olarak düzeltmek için bu sinyalleri dikkate alamaz ve artık KAPALI DÖNGÜDE çalışamaz. Ancak AÇIK döngüde işlevini görür. Open Loop döngüsüne geçmesinin amacı, Open Loop'ta çalışmak için benzin kurulumunun kalibre edildiği zenginleştirmeyi sınırlamaktır. Aslında,% 30'luk bir zenginleşme, benzinli çalışma için en uygun değer olmasına rağmen, bunun tam tersi, CNG ve LPG kullanımlarında ve her şeyden önce gaz için tamamen dayanılmaz olabilir. CNG ve LPG aslında zengin karışım durumunda iyi yanmıyor, sürüş sırasında motorun kötü çalışmasına ve kerkinmesine neden oluyor. Açık Döngü stratejisinde çalışma prensibi. Açık döngü bölümü, bağımsız bir şekilde, stokiyometrik bir doza sahip olmasını ve gereken yakıt miktarını yeniden hesaplar ve Ecu'nün kurabileceği maksimum zenginleşmeyi sağlar. Benzinli ECU, kalibre edilmiş olandan daha zengin bir zenginleştirme gerektiriyorsa, bu ECU'ye gaz modunda, sınırlı bir gaz miktarı (kalibre edilmiş olan) verilecektir. Bunun yerine, benzinli ECU, stratejinin izin verdiği maksimum miktardan daha düşük bir benzin miktarına ihtiyaç duyuyorsa, hiçbir sınır uygulanmayacak ve gaz miktarı enjekte edilecektir.

Açık döngü bölümünde zengin karışım kalibrasyon yoluyla aşağıdaki adımlardaki gibi yapılmalı; ekipmanı doğru takılmış bir araçta Wideband AFR sensörü yardımıyla Map haritasında düzenleme gerçekleştirilir. Yapılan düzenleme doğru ise aracın open loop ayarları benzin referans verileri aracılığıyla LPG değerlerine kopyalanır.