Tork Konvertörü Nedir? Arıza Belirtileri Nelerdir? Nasıl Çalışır?

Tork konvertörü nedir? Tork konvertörü nasıl çalışır? Tork konvertörü arıza belirtileri nelerdir? Kilitli tork konvertör nedir?

Tork Konvertörü Nedir?

Tork konvertörü, otomatik vitesli araçlarda motor ve şanzıman arasında bulunan, motor torkunun etkisini 2-3 kata kadar yükselterek şanzımana aktaran, araç durduğunda motorun çalışmasına devam etmesini sağlayan, sıvı bağlantı sistemi kullanan bir parçadır.

Manuel şanzımanlı bir araç kullandıysanız, motor ve şanzıman arasındaki bağlantıyı bir debriyaj sisteminin sağladığını bilirsiniz. Debriyaj sistemi olmadan bir aracı sürmek veya durdurmak neredeyse imkansızdır. Otomatik vitesli araçlarda şanzımanı ve motoru birbirinden ayıran bir debriyaj sistemi yoktur. Bunun yerine "tork konvertörü" denilen harika bir parça kullanılmaktadır. Tork konvertörü gözden uzak ve gönülden ırak olduğu için, sorunlar ortaya çıkmaya başlayana kadar genellikle unutulur.

Tork Nedir?

Tork konvertörünü anlatmaya başlamadan önce torkun ne olduğuna kısaca değinelim. En basit ifadeyle tork, bir şeyi büktüğünüzde ortaya çıkan potansiyel enerjidir. Çocukken oynadığımız kurmalı oyuncaklar, geri çektikten sonra ileri doğru giden arabalar tork kuvveti ile çalışır.

Araçlarda, motorun krank milini döndürmesi tork üretir. Bu, aracın hızlanmasını sağlar. Motor ne kadar fazla tork üretirse araç o kadar hızlı gider. Tork konvertörü, bu torku motordan alır ve gücü çoğaltarak şanzımana iletir. Şanzıman ise tekerleklere ileterek aracın çekiş gücünü ve hızını artırır.

Tork Konvertörünün Yapısı ve Çalışma Mantığı

Tork konvertörün bir tarafı şanzımanın giriş miline oturur. Diğer tarafı ise motorun tahrik plakasına (volana) bağlıdır. Bu nedenle motor hangi hızda çalışıyorsa, konvertörde o hızda dönmeye devam eder.

Tork konvertörü beş ana bileşenden oluşur. Bunlar, kapak, impeller (pervane), türbin, stator ve şanzıman sıvısıdır.

Impeller, pervane gibi görünen ve "pompa" olarak da adlandırılan eğimli kanatlara sahip bir parçadır. Bu parça, motorun krank miline bağlıdır ve onunla birlikte döner. Impeller dönerken oluşan merkezkaç kuvveti, şanzıman sıvısını kanatlarının arasından iter. Impeller ne kadar hızlı dönerse, şanzıman sıvısı o kadar hızlı hareket eder.

Impellerin dönmesi ile hareket eden şanzıman sıvısı, tam karşısındaki türbine doğru hareket eder. Hareket eden bir cismin yönünü değiştirmek için o cisme kuvvet uygulamanız gerekir. O kuvveti uygulayan her neyse, o kuvveti de hissetmesi gerekir, ama ters yönde. Türbin, şanzıman sıvısının yön değiştirmesine neden olurken, şanzıman sıvısı da türbinin dönmesine neden olur. Türbinin çıkış mili, aynı zamanda şanzımana hareket sağlayan giriş milidir. Ardından şanzıman sıvısı türbinin merkezine yönlendirilir.

Statorun devreye girdiği yer tam da burasıdır. Stator, impeller ile türbinin ortasında, konvertörün tam merkezinde bulunur. Statorun görevi, türbinden dönen sıvıyı impellere tekrar girmeden önce yönlendirmektir. Bu, tork konvertörünün verimliliğini önemli ölçüde artırır. Statorun bıçak gibi keskin, özel açılı kanatları, şanzıman sıvısı merkeze doğru aktığında, yönü tekrar tersine çevirecek şekilde tasarlanmıştır. Şanzıman sıvısı impellerin ters yönünde akmaya devam ederse, motoru yavaşlatacak ve gücü boşa harcayacaktır. Stator, şanzımandaki tek yönlü bir kavramaya bağlıdır. Yalnızca ters yönde dönebilir ve kanatlarına çarpan sıvının yön değiştirmesini sağlar.

Tork konvertörü üç aşamada çalışır; Durma, Hızlanma ve Eşitleme.

Durma esnasında, impeller motor ile birlikte dönmeye devam eder. Motorun dönüş hızı azaldığı için konvertörden geçen tork miktarı çok düşüktür. Şanzıman "D" konumundayken aracın hareket etme yeteneği tamamen iptal olmaz, bu sebeple frene basarız.

Hızlanma, tork yükseltmesinin devreye girdiği zamandır. Motor devri arttıkça, impeller daha hızlı dönmeye başlar, dolayısıyla türbin de hızlanır. Ancak, impeller her durumda türbinden daha öndedir.

Araç yaklaşık 65 km/s hız civarına ulaştığında, impeller ve türbinin dönme hızları neredeyse eşitlenir. Eşitleme esnasında şanzıman sıvısının akışı yavaşlar ve impeller ile aynı yönde hareket eder. Bu aşamada stator neredeyse etkisiz hale gelir.

Statorun en önemli işlerinden biri, tork konvertörünü daha verimli hale getirmektir. Stator, türbinden gelen sıvıyı yeniden yönlendirerek tüm hareket enerjisini toplar ve aracın daha fazla hızlanması için torkun artmasına sebep olur.

Tork konvertörünün temel çalışma yapısı bu olsa da, günümüz modern otomobillerin çoğu kilitli tork konvertörü kullanmaya başladı.

Kilitli Tork Konvertörü Nedir?

Kilitli kavramalar icat edilmeden önce, motordan şanzımana güç aktarımı esnasında oluşan enerji kayıpları olağan kabul ediliyordu. Impeller ve türbin arasındaki bu aktarım kaybı, şanzımana ve dolayısıyla tekerleklere daha az enerji gitmesine sebep oluyordu. Bu kaybı engellemek için kilitli tork konvertörleri üretilmeye başlandı. Bu konvertörler, şanzıman belirli bir hız veya motor devrini algıladığında, dönüş hızlarını korumak, daha iyi verimlilik ve enerji elde etmek için türbin ve impelleri bir kavrama plakası ile birbirlerine kilitler.

Tork Konvertörü Arıza Belirtileri Nelerdir?

Aracınızın tork konvertörü arızalanmaya başlarsa, muhtemelen aşağıdaki belirtilerden bir veya daha fazlasını fark edersiniz.

Motor Kontrol Işığı

Modern araçlar, Şanzıman Kontrol Modülü (TCM) sayesinde konvertörün çalışmasını izler. TCM, konvertör veya devresinde bir sorun tespit ederse motor kontrol ışığını yakar ve bir arıza kodu oluşturur. Bazı araçlarda ayrı bir şanzıman uyarı ışığı da yanabilir.

Titreme

En yaygın belirtilerden birisi tork konvertörü kavramasının kilitlenme öncesi veya sonrası titremesidir. Aracın kullandığı konvertör teknolojisine bağlı şanzıman titremesi farklı hızlarda hissedilebilir.

Stop Etme

Tork konvertörü kavraması serbest bırakılmazsa, araç durduğunda stop edebilir. Tıpkı manuel araçlarda olduğu gibi, araç dururken ve vitesteyken debriyajdan ayağınızı çektiğinizde yaşanan stop etme olayı, konvertör arızalarında da meydana gelebilir.

Motorun ve Şanzımanın Aşırı Isınması

Kilitli kalan bir konvertör veya stator kavraması, motor soğutma suyunun aşırı ısınmasına neden olabilir. Ayrıca, şanzıman sıvısının aşırı ısınmasına ve potansiyel olarak şanzımanın dahili hasarına yol açabilir.

Anormal Sesler

Tork konvertörünün içindeki aşınmış yataklar, motor devriyle çakışan bir dönme sesi yaratabilir. Gürültü, genellikle şanzıman vitesteyken ortaya çıkar. Vites "N" konumunda iken ses kaybolur.

Motor Performans Sorunları

Arızalı bir tork konvertörü, motor performansında çeşitli sorunlara yol açabilir. Örneğin, araç durduktan sonra zayıf hızlanabilir ya da otoyol hızlarında güç eksikliği görülebilir.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Arızalı bir tork konvertörü, şanzımanın aşırı ısınarak, iç bileşenlerinde hasara neden olabilir. Konvertör içindeki kalıntılar, tüm şanzıman sistemini dolaşarak daha büyük sorunlara yol açabilir.

Tork konvertörünü değiştirmek yerine tamir ettirmek isterseniz, bu konuda uzman, profesyonel servisleri tercih etmelisiniz. Konvertörün değiştirilmesi için şanzımanın sökülmesi gerekir. Çok az sayıda servis, tamir işini becerebilmektedir. Konvertörü yenisi ile değiştirmek en sağlıklı seçenektir.

Tork konvertörüyle ilgli arıza kodlarının çoğu, tork konvertörü kavraması ile ilgilidir. Konvertör ile ilgili diğer arızalarda kod oluşma olasılığı çok düşüktür.